Trẻ thiếu thốn tình cảm bố mẹ ngày nhỏ khó thành tài? Chuyên gia nói làm cách này bù đắp vẫn kịp

Trong giai đoạn trẻ phát triển, nhu cầu tình cảm là yếu tố quan trọng, ảnh hưởng sâu sắc đến sự hình thành nhân cách và sức khỏe tâm lý. Tuy nhiên, trong xã hội hiện đại, nhiều bậc phụ huynh do áp lực công việc, cuộc sống hoặc thiếu kiến thức về phát triển tâm lý trẻ có thể vô tình bỏ qua những nhu cầu này. 

Trẻ em, đặc biệt là trong giai đoạn từ 0 đến 5 tuổi, cần có sự yêu thương, chăm sóc và cảm giác an toàn từ bố mẹ. Những biểu hiện như ôm ấp, vuốt ve, và dành thời gian chơi đùa giúp trẻ cảm thấy được yêu thương, tạo ra sự gắn bó vững chắc giữa trẻ và người lớn.

Khi nhu cầu tình cảm này không được đáp ứng, trẻ có thể cảm thấy cô đơn, thiếu tự tin, và có xu hướng phát triển những vấn đề tâm lý trong tương lai.

Ảnh minh họa.

Trẻ không nhận được tình cảm từ bố mẹ dần phát triển những cảm xúc tiêu cực như buồn bã, lo âu, hoặc thậm chí trầm cảm. Thiếu sự quan tâm và yêu thương có thể khiến trẻ tìm kiếm sự chú ý theo những cách tiêu cực, như gây rối, nổi loạn hoặc thậm chí bạo lực. 

Trẻ lớn lên mà không được trải nghiệm tình yêu, có thể gặp khó khăn trong việc thiết lập và duy trì các mối quan hệ sau này. Nhiều trẻ trở nên khép kín, không tin tưởng vào người khác, hoặc không hiểu rõ giá trị của sự kết nối.

Vì vậy, bố mẹ cần nhận thức rõ ràng rằng việc đáp ứng nhu cầu tình cảm của trẻ không chỉ là một phần trong việc nuôi dạy mà còn là trách nhiệm thiết yếu để bảo vệ sự phát triển của con.

Nhu cầu tình cảm của trẻ là gì và tại sao lại quan trọng trong giai đoạn phát triển đầu đời?

Chúng ta có thể hiểu đơn giản nhu cầu tình cảm vượt xa nhu cầu khác về vật chất như ăn, mặc, ngủ, mặc... Theo tháp nhu cầu của maslow, có 5 nhu cầu cơ bản của con người, trong đó:

- Tầng thứ nhất: Các nhu cầu cơ bản nhất thuộc về "thể lý" (physiological) - thức ăn, nước uống, nơi trú ngụ, tình dục, bài tiết, thở, nghỉ ngơi.

- Tầng thứ hai: Nhu cầu an toàn (safety) - cần có cảm giác yên tâm về an toàn thân thể, việc làm, gia đình, sức khỏe, tài sản được đảm bảo.

- Tầng thứ ba: Nhu cầu được giao lưu tình cảm và được trực thuộc (love/belonging) - muốn được trong một nhóm cộng đồng nào đó, muốn có gia đình yên ấm, bạn bè thân hữu tin cậy.

- Tầng thứ tư: Nhu cầu được quý trọng, kính mến (esteem) - cần có cảm giác được tôn trọng, kính mến, được tin tưởng.

- Tầng thứ năm: Nhu cầu về tự thể hiện bản thân cường độ cao (self - actualization) - muốn sáng tạo, được thể hiện khả năng, thể hiện bản thân, trình diễn mình, có được và được công nhận là thành đạt.

Theo đó, từ tầng thứ ba trở lên đều là nhu cầu về tinh thần, như vậy yếu tố này không quyết định sự sống còn, nhưng ảnh hưởng đến giá trị, tính nhân văn, sức khỏe tinh thần khi trẻ lớn lên.

Tâm lý học cũng chứng minh rằng, trong vòng 5 năm đầu đời quyết định hơn 90% về nhân cách, định hướng trong suốt cuộc đời. Vì vậy, đây là lý do vì sao nhu cầu tinh thần ở thời thơ ấu tác động đến gần như toàn bộ cuộc sống sau này.

Có những nghiên cứu nào đã chỉ ra mối liên hệ giữa sự thiếu thốn tình cảm và các vấn đề sức khỏe tâm thần ở trẻ em?

Hàng năm ở tất cả các trường phái tâm lý đều có bằng chứng cho thấy những trẻ gặp vấn đề về mối liên hệ, sẽ kéo theo các vấn đề sức khỏe tâm thần. Tâm lý học định nghĩa con người là tổng hòa những mối quan hệ xã hội, và sự kết nối đầu tiên của trẻ là với người nuôi dưỡng (bố mẹ, ông bà, anh chị, người thân...) 

Trước đây, từng có một thực nghiệm kinh điển trên khỉ, theo đó một con khỉ con vừa chào đời nhưng cách xa mẹ. Trong phòng thí nghiệm, các nhà nghiên cứu đặt 2 mô hình khỉ, một với khung sắt có đầy thức ăn và nước uống, khu còn lại làm bằng vải nhung và trống. 

Sau một thời gian quan sát, các nhà khóa học nhận thấy khỉ con đến với mô hình khỉ có thức ăn và nước mỗi khi đói. Trong khi phần lớn thời gian còn lại, khỉ con quấn quýt với mô hình khỉ làm bằng vải nhung mềm mại.

Khi các nhà khoa học cố ý tạo nên tiếng động để gây ra sợ hãi, khỉ con lập tức tìm đến mô hình khỉ bằng nhung nhằm trấn an tinh thần. Dẫn chứng này cho thấy, nhu cầu vật chất rất cần thiết, tuy nhiên nhu cầu tinh thần là yếu tố quyết định đời sống của khỉ con. 

Có những cách biểu đạt tình cảm nào mà trẻ đặc biệt nhạy cảm với và dễ dàng tiếp nhận? 

Các chuyên gia đưa ra một học thuyết về 5 cách bày tỏ, thể hiện, đón nhận tình cảm.

- Đụng chạm: Trẻ cần ôm ấp, vuốt ve, hôn...

- Lời nói: Trẻ cần nghe những lời nói ấm áp, yêu thương, hát ru, "Mẹ yêu con", "Bố mẹ nhớ con", "Bố mẹ tự hào về con"...

- Tặng quà: Bố mẹ tặng cho trẻ những món quà nhỏ nhằm khích lệ, khen thưởng, bày tỏ tình cảm.

- Phục vụ: Bố mẹ có thể giúp đỡ, hỗ trợ, hướng dẫn trẻ trong cuộc sống hàng ngày.

- Thời gian chất lượng: Bố mẹ dành thời gian quan tâm, chia sẻ, thấu hiểu con...

Tùy theo tính cách, mỗi đứa trẻ sẽ có một hoặc nhiều hơn cách biểu lộ tình cảm. Cho dù đó là gì, bố mẹ cũng cần thể hiện rõ về sự chấp nhận, tình yêu thương bố mẹ dành cho con. 

Bố mẹ có thể nhận biết và điều chỉnh hành vi của mình như thế nào để đáp ứng tốt hơn nhu cầu tình cảm của trẻ?

Mỗi đứa trẻ khi nhận được đủ tình yêu thương, sẽ có hướng phát triển, đời sống tích cực. Ngược lại, đối với trẻ thiếu thốn tình cảm thường thể hiện sự bất ổn như buồn chán, mệt mỏi, tức giận, thậm chí cố ý chống đối, nổi loạn, xa cách... Đa dạng về cách trẻ gửi đi thông điệp bản thân thiếu thốn tình cảm, nhu cầu tinh thần...

Cho dù cách trẻ thể hiện là gì, bố mẹ hay người nuôi dưỡng cần có đủ tinh tế để nhận biết, bởi đôi khi ẩn chứa đằng sau nỗi buồn, sự nổi loạn là mong muốn được quan tâm, yêu thương nhiều hơn.

Vì vậy, bố mẹ nên kịp thời nắm bắt để đáp ứng phù hợp với nhu cầu của con. Có thể thấy, những năm đầu đời rất quan trọng đối với quá trình lớn lên của trẻ, nếu bỏ lỡ sẽ khó nuôi dạy con khi trưởng thành, bởi khi vào tuổi thiếu niên sự chú ý của trẻ dần thay đổi, chuyển sang các mối quan hệ xã hội bên ngoài.