Chùm tư liệu đáng quý về Đề Thám - “Hùm thiêng” Yên Thế

Toạ đàm nhân dịp ra mắt tác phẩm “Đề Thám – Thời kỳ huy hoàng” được tổ chức tại LeCafe, ngõ 2 Nguyên Hồng, Hà Nội. (Ảnh: Huyền Thương)

Góc nhìn của người Pháp về huyền thoại “hùm thiêng Yên Thế”

Trong mắt quân Pháp, Yên Thế là một vùng không dễ tiếp cận, tiềm ẩn nhiều hiểm nguy trắc trở, nghĩa quân cũng như người dân Yên Thế là những con người khó quy hàng, còn Đề Thám thực sự là một “hùm thiêng”, thoắt ẩn, thoắt hiện, không sao khuất phục nổi.

Trong báo cáo của mật thám trích trong cuốn sách “Đề Thám – Thời kỳ huy hoàng” có đoạn viết: “Song Đề Thám vẫn không chịu đầu hàng. Ông ta từ chối tới Hà Nội hay phủ Lạng Thương trình diện. [...] Cứ lần nào một đại diện Chính quyền muốn thương lượng với Đề Thám ở Nhã Nam thì ông ta lại bị thấp khớp, viêm mắt hoặc sốt, một trong những sự trùng hợp mà người châu Á có thể tự hiểu nhưng người châu Âu lại không giải thích được.”

Đề Thám và các cháu của ông. (Ảnh: Nhã Nam)

Ngay từ khi Đề Thám còn sống và sau đó, khi dư âm khởi nghĩa Yên Thế vẫn còn hằn sâu trên đất An Nam, người Pháp đã dành nhiều bút mực, báo chí, sách vở để đưa tin, giới thiệu, đánh giá, và nhận định về “hùm thiêng” Yên Thế.

Có thể kể đến một số tài liệu như Pirates et rebelles au Tonkin, nos soldats au Yen-The (Giặc giã và thổ phỉ ở Bắc Kỳ, quân đội của chúng ta tại Yên Thế, 1892) của đại tá Henri Frey, người tham chiến trực tiếp trận đánh đồn Hố Chuối (cuối 1890 đầu 1891); Opérations militaires au Tonkin (Những cuộc hành quân tại Bắc Kỳ, 1896) của sĩ quan Chabrol; Hoang Tham pirate (Tướng cướp Hoàng Hoa Thám, 1933) của Paul Chack; Au Tonkin. La vie aventureuse de Hoang Hoa Tham chef pirate (Ở Bắc Kỳ: Cuộc đời phiêu bạt của tướng cướp Hoàng Hoa Thám, khoảng giữa thập niên 1930) của A. L. Bouchet, người có nhiều lần gặp gia đình Đề Thám,…

Câu chuyện Đề Thám tiếp tục kéo dài trong giới sử học Pháp cho đến những năm gần đây, trong đó có thể kể đến công trình Le De Tham 1846-1913: Un résistant vietnamien à la colonisation française (Đề Thám 1846-1913: Một nghĩa sĩ Việt Nam chống lại chế độ thuộc địa Pháp, 2007) của Claude Gendre.

“Đề Thám – thời kỳ huy hoàng”

Tiến sĩ văn học Mai Anh Tuấn cho biết, cuốn sách “Đề Thám – Thời kỳ huy hoàng” là tập hợp các bức điện báo, các thông tin báo chí và bài phân tích về chiến dịch hành quân chống Đề Thám của quân Pháp. Cuốn sách đặt trong một chiều dài lịch sử với những nghiên cứu về Đề Thám, về khởi nghĩa Yên Thế, nó có giá trị quan trọng về mặt tư liệu, tham khảo.

Các diễn giả chia sẻ tại toạ đàm. (Ảnh; Huyền Thương)

Các văn bản này ghi lại chi tiết quá trình chuẩn bị chiến dịch hành quân chống Đề Thám của quân Pháp từ tháng Một đến tháng Ba năm 1909, từ quân nhu, đạn dược, đồ ăn, đến sức khỏe thể chất và sức khỏe tinh thần quân lính, số lượng lính bị thương hoặc thiệt mạng.

Tiến sĩ sử học Vũ Đức Liêm cũng cho rằng đây cũng là công trình rất đặc biệt về mặt tư liệu:

“Trong vòng từ tháng Một đến tháng Ba năm 1909 về các báo cáo quân sự của người Pháp, gồm các báo cáo của mật thám, báo cáo của các tướng lĩnh,… tất cả những tư liệu này cho phép chúng ta có thể từng bước hình dung về quy mô, trình độ, khả năng tổ chức của người Việt. Tư liệu này còn cho chúng ta biết Đề Thám có bao nhiêu nhóm, bao nhiêu trại, cách thức ông tổ chức gia đình và lực lượng và về tài sản của Đề Thám như là: Đề Thám 1 năm có khoảng 2 nghìn đồng thu được từ thuế, đồng thời ông thu lúa trong các đồn điền, khoảng 100 – 150 tấn lúa; lúc cao điểm nhất có khoảng 300 quân, súng khoảng 200 khẩu, đạn chủ yếu mua từ Trung Quốc, vũ khí tương đối hiện đại; lực lượng phong phú, trong đó có rất nhiều toán quân Trung Quốc”.

Theo TS. Vũ Đức Liêm, những sách viết nghiên cứu về Đề Thám thời kỳ đầu chủ yếu là huyền thoại, không có nhiều tư liệu, phần lớn những tư liệu mà bây giờ chúng ta có về Đề Thám là của người Pháp, họ thậm chí còn chụp ảnh được Đề Thám, biết rõ quê quán, năm sinh, sở trường của ông.

Cuốn sách “Đề Thám – thời kỳ huy hoàng”. (Ảnh: Nhã Nam)

Cuốn sách “Đề Thám – thời kỳ huy hoàng” vốn có nhan đề gốc là L’homme du jour. Le De Tham (Người đương thời. Đề Thám), được xuất bản năm 1909 tại Hà Nội, là một trong những tài liệu ra đời sớm, có tính thời sự của Đề Thám, về các cuộc đối kháng quân sự giữa chính quyền Pháp và đội quân Yên Thế. Tác giả biên soạn tài liệu này là Maliverney, chủ bút báo Tương lai Bắc Kỳ (L’Avenir du Tonkin).

Cuốn sách gồm ba nội dung chính: thứ nhất, giới thiệu nguồn gốc, tiểu sử Đề Thám và các hoạt động của ông trước năm 1909; thứ hai, các bài báo, điện tín của phóng viên báo Tương lai Bắc Kỳ gửi về từ Yên Thế; thứ ba, một số bài phóng sự, ký sự trận chiến năm 1909 tại Yên Thế.

Cuốn sách mang đến góc nhìn của người Pháp về huyền thoại “hùm thiêng Yên Thế”. (Ảnh: Nhã Nam)

Các diễn giả tại toạ đàm cũng nhấn mạnh, đây là tài liệu tham khảo, cần được đọc trong sự đối chiếu, kiểm chứng với nhiều tài liệu, nghiên cứu lịch sử khác. Bởi cuốn sách “Đề Thám – thời kỳ huy hoàng” được viết bởi góc nhìn, quan điểm và tâm thế của người Pháp nên các tác giả luôn giữ giọng điệu “thực dân” khi đánh giá Đề Thám lẫn cuộc kháng chiến do ông chỉ huy. Dù thừa nhận năng lực quân sự xuất sắc của Đề Thám, thừa nhận “thời kỳ huy hoàng” mà Đề Thám từng “ngạo nghễ an cư giữa một thung lũng rộng lớn và màu mỡ”, các tác giả cũng không quen đánh giá cao công sức của quân đội Pháp khi chiếm đánh Yên Thế.

Cuốn sách cung cấp thêm cho bạn đọc một sử liệu tham khảo với nhiều thông tin sinh động, cụ thể. (Ảnh: Huyền Thương)

Đại diện Nhã Nam chia sẻ, qua việc chuyển ngữ và ấn hành cuốn sách này, Nhã Nam mong muốn cung cấp thêm cho bạn đọc một sử liệu tham khảo với nhiều thông tin sinh động, cụ thể, đặc biệt có cả tư liệu ảnh và bản đồ, về Đề Thám, khởi nghĩa Yên Thế.

“Đề Thám – thời kỳ huy hoàng” là một chùm tư liệu đáng quý cho những ai muốn tìm hiểu thêm góc nhìn của người Pháp về nhân vật vẫn còn nhiều tranh cãi như Đề Thám.

Huyền Thương

Những trái tim thổn thức về Bình Dương – Vùng đất anh hùng

Chủ nghĩa anh hùng cách mạng, sự hy sinh cao cả của nhân dân, chiến tranh nhân dân ở xã Bình Dương (huyện Thăng Bình, tỉnh...