Trịnh Vĩnh Đức - Người đi tìm cái đẹp trong con chữ văn chương
Nhà thơ, nhà phê bình văn học Trịnh Vĩnh Đức, hội viên Hội Văn học - Nghệ thuật Thanh Hóa, vừa đoạt giải B do Liên hiệp toàn quốc các hội VHNT Việt Nam trao năm 2022 với tác phẩm “Tri âm cùng con chữ” (NXB Hội Nhà văn - 2021). Xin “tri âm” cùng anh.
Với 18 bài viết về các tác giả, tác phẩm văn học đương đại, anh đã có những hiểu biết, sáng tạo nhất định qua cách nhìn đánh giá tác phẩm nghệ thuật của mỗi nhà văn, nhà thơ.
Các bài viết đó đã cho ta thấy sức đọc rất nghiêm cẩn của anh và một năng lực cảm nhận văn chương nhanh nhạy, luôn luôn phát hiện được những “điểm sáng thẩm mỹ” trong tác phẩm và những điểm mạnh hoặc những mặt còn hạn chế ở mỗi tác giả.
Đáng chú ý, các tác giả Nguyễn Bính, Nguyễn Minh Châu, Hà Minh Đức, Văn Giá, Chu văn Sơn đã có nhiều bài viết, nhưng Trịnh Vĩnh Đức không bị “cái bóng” của những “cây đa cây đề” che khuất mà anh luôn luôn tìm được những cái mới để “điểm nhãn”.
Viết về Nguyễn Bính, anh đã tinh tế nhận xét: “Với tôi, Nguyễn Bính là thi sĩ thổi ngọn lửa quê ấm áp và say tình nhất. Ông có chất lãng du, lãng mạn lên bổng xuống trầm trong trường đời của bốn mùa xuân, hạ, thu, đông… Thơ ông đậu lại ở những mảnh vườn xinh, trong những căn nhà ngõ ngách nấp sau lũy tre xanh hoặc lấp ló trong những hội làng hẹn chờ em qua ngõ. Do cách hành văn giàu chất thơ và nhịp điệu như vậy, khi đọc lên chúng ta có cảm tưởng như đọc một đoạn “thơ văn xuôi”, gợi cho người đọc nhớ lại thơ Nguyễn Bính".
Khi viết về các nhà phê bình văn học Hà Minh Đức, Văn Giá, Chu Văn Sơn, Lê Xuân, Lê Xuân Soan, Thy Lan… anh tìm hiểu khá kỹ về thân thế, sự nghiệp, tác phẩm của họ, để từ đó nêu bật những mặt thành công của mỗi tác giả. Trong bài “Văn Giá - một đời dạy và viết” anh như tìm được người thầy, người bạn đồng môn, cùng dạy học và viết văn.
Anh nhận xét khá tinh về cái tài, cái đức của một nhà giáo khi dạy văn và viết văn: “Trong đời dạy học, nhà văn, nhà giáo Văn Giá luôn luôn quan tâm về cái chung của chất lượng giáo dục nước nhà… Văn học nhà trường nên có sự liên thông tương tác với nền văn chương đương đại… phải được đặt trong bối cảnh xã hội hôm nay, và phải nhìn rõ sự dịch chuyển tương ứng với thời đại”. Văn Giá là một tác giả đa tài trên nhiều lĩnh vực, nhưng thành công hơn cả là những bài phê bình văn học. Anh đã nghiên cứu và tiếp cận nhiều trường phái văn học, nhiều lý thuyết về thi pháp Đông Tây khác nhau nhưng luôn luôn sáng tạo để vận dụng vào thực tế giảng dạy ở Việt Nam.
Đối với nhà phê bình văn học Chu Văn Sơn, Trịnh Vĩnh Đức đã “điểm nhãn” để chỉ ra cái tinh hoa ở mỗi bài viết là “chất văn và giọng điệu riêng” trong mỗi tiểu luận về chân dung văn học. Chu Văn Sơn cũng một đời dạy và viết như Văn Giá, nhưng con người tài hoa này đã “ra đi” quá sớm, để lại bao nuối tiếc cho học trò và bạn đọc. Và anh khẳng định: “Trong hành trình xuất chữ của mình, văn chương của Chu Văn Sơn khá điển hình trong tư duy nghệ thuật, trong sự tri giác về sự vật và hiện tượng đến độ tinh xảo có chất tài năng đích thực”.
Về nhà nghiên cứu phê bình văn học nổi tiếng Hà Minh Đức, anh đã tìm thấy chất xứ Thanh trong các bài viết. Đó là nhân vật xứ Thanh, hiện tượng xứ Thanh trong trường kỳ lịch sử. Tất cả đã hiện nguyên trong tác phẩm của một nhà văn lão thành đã được anh luận giải, bình phẩm khá minh triết, lôi cuốn.
Riêng với lớp trẻ xứ Thanh, Trịnh Vĩnh Đức cũng dành thời gian đọc kỹ và sâu. Có thể lấy thí dụ ở bài viết về tác phẩm “Mạch ngầm con chữ” của nhà phê bình trẻ Thy Lan. Anh vừa trân trọng vừa gợi mở, khám phá những ưu điểm mà Thy Lan có được. Anh nắm bắt trúng “mạch ngầm con chữ” của cây viết nữ đa giọng điệu ở mỗi bài viết và đưa ra những bình phẩm khá tinh tế: “Giải mã thơ qua mạch ngầm con chữ”.
Đây là những nhận xét tinh tế, hàm súc nêu bật được giá trị tác phẩm phê bình của Thy Lan: “Khám phá các cấu trúc hình tượng nghệ thuật, nhà phê bình văn học Thy Lan đã bắt đúng “mạch ngầm” của thi ca và những câu chuyện văn xuôi ngọt đắng tình đời để “thổi hồn”vào con chữ, làm cho tác phẩm văn học thêm lung linh, sống động. Và những con chữ ấy lại hiện lên lớp phù sa văn chương màu mỡ để chị thăng hoa trong ngòi bút…
Tiểu luận phê bình "Tri âm cùng con chữ" của Trịnh Vĩnh Đức
Về mảng nghiên cứu văn hóa, văn nghệ dân gian trong tác phẩm “Cảm nhận về vẻ đẹp văn hóa, văn nghệ dân gian Nam Bộ”của nhà văn, nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Lê Xuân – người con của xứ Thanh, sống và làm việc trên đất Cần Thơ, nơi “gạo trắng nước trong”, Trịnh Vĩnh Đức tỏ ra rất am tường, có vốn văn hóa dày dặn khi nghiên cứu tác phẩm này. Sự bình phẩm, luận giải hiểu sâu và kỹ đã giúp người đọc yêu mến hơn về vùng đất Đồng bằng sông Cửu Long hiện nay. Nhà văn Lê Xuân đã chỉ ra những nét tiêu biểu, khu biệt hay giao thoa giữa văn hóa, văn nghệ dân gian Nam Bộ trong dòng chảy văn nghệ dân gian các vùng miền của đất nước.
Ngoài những bài viết về các nhà phê bình văn học, Trịnh Vĩnh Đức dành phần lớn số trang để “khắc họa chân dung nghệ thuật” mười ba nhà thơ mà anh quan tâm như: Nguyễn Bính, Từ Nguyên Tĩnh, Nguyễn Minh Khiêm, Huy Trụ, Trần Đàm, Lê Xuân Đồng, Phạm Văn Dũng. Với các nhà thơ, anh đã góp tiếng nói đồng sáng tạo để đưa thơ Hữu Thỉnh, Văn Đắc, Từ Nguyên Tĩnh, Lê Quang Sinh, Huy Trụ, Nguyễn Minh Khiêm, Mạnh Lê…đến với người đọc qua những trang viết rất trân trọng, đầy chất thơ.
Những bài viết của anh giàu chất văn và hàm chứa chất trí tuệ, bắt mạch được cái hồn của mỗi nhà thơ để rồi cộng hưởng thêm nhịp điệu mới. Điều đáng nói ở Trịnh Vĩnh Đức là luôn luôn sáng tạo và đổi mới trong cách viết, đem lại cảm xúc mới cho người đọc khi nhìn nhận lại tác giả và tác phẩm. Nếu như ta soi chiếu ở hai góc độ lý thuyết và sáng tạo thì những trang viết phê bình của Trịnh Vĩnh Đức thể hiện tính chuyên nghiệp cao.
Trong bài viết về thơ Nguyễn Minh Khiêm, anh tìm ra phong cách của tác giả. Trên cái thế mạnh nhìn sâu rộng về văn hóa xứ Thanh, và qua thi pháp học, anh đã giải quyết những vùng sáng ấn tượng trong thơ Nguyễn Minh Khiêm. Từ đó giúp người đọc hình dung đối chiếu với các tác giả viết trường ca Việt hiện nay để đồng cảm với việc định danh thơ Nguyễn Minh Khiêm trên thi đàn.
Với nhà thơ Huy Trụ, anh cảm nhận thơ trữ tình bằng bài viết có sức lôi cuốn, tìm ra chất riêng, đặc biệt là thơ lục bát và thơ tự do. Trịnh Vĩnh Đức đã có con mắt thẩm bình tinh tế để chỉ ra những tiết tấu, vần điệu trong mỗi bài thơ viết theo phong cách truyền thống: “Chất trữ tình trong thơ Huy Trụ không chỉ là những hình ảnh, hình tượng nghệ thuật mà còn gắn với cái đẹp có nhạc cùng cách phối âm, ngắt nhịp khá hay”… Anh đã dành một không gian khá rộng cho những vần thơ lục bát tỏa sáng của Huy Trụ khi viết về đề tài tình yêu.
Riêng về thơ Từ Nguyên Tĩnh, anh đã hiểu rất kỹ về phong cách thơ ông. Văn phong anh viết giàu cảm xúc, đã chạm vào trái tim bạn đọc với một lối viết vừa ngẫu hứng, vừa chân thực, lãng mạn, làm hiện rõ ra thế mạnh của thơ Từ Nguyên Tĩnh, một cây bút đa tài ở nhiều lĩnh vực. Một nhà thơ có cách viết lạ. Nổi hơn cả là tính tự sự, lắng sâu, hàm ẩn nhiều nghĩa, đa sắc, đa thanh.
Về nhà thơ Trần Đàm, bài anh viết về tập thơ “Lời yêu” của nhà thơ này đã chắp cánh cho thơ ông lên một tầm mức mới, giúp độc giả yêu thơ ông hơn. Về lĩnh vực nhiếp ảnh, nghệ sĩ Trần Đàm cũng rất thành công. Trịnh Vĩnh Đức có nhận xét chứa đựng những kiến thức về nhiếp ảnh và hội họa như một nhiếp ảnh gia đích thực: “Mỗi bức ảnh ông chụp đều ngưng đọng những giọt mồ hôi, thấm đẫm vị mặn của sức lao động trí tuệ với bàn tay tài hoa của một đời nghệ sĩ. Ảnh của ông có sóng vỗ khi cảm hứng sáng tạo vươn tới cao trào, có khi như một con thuyền thô sơ không cần trang điểm vẫn tiến đến bến vinh quang…. Ảnh của Trần Đàm sắc sảo mà không sắc lạnh, không bi lụy giữa đời thường, không mềm yếu trước kẻ mạnh, có khí chất quật cường, vóc dáng kiêu hãnh vươn xa.”
Song hành cùng các nhà thơ trên, hai gương mặt thơ dồi dào cảm xúc là Lê Xuân Đồng và Phạm Văn Dũng cũng được Trịnh Vĩnh Đức luận bình sắc bén, thể hiện sự đọc và cảm nhận các tác phẩm của hai nhà thơ này khá sâu sắc, thông hiểu nội dung và nghệ thuật đạt đến độ nhuần nhị.
Trịnh Vĩnh Đức không những tỏ ra sành điệu trong thưởng thức và thẩm định thơ mà anh còn có “con mắt xanh” khi bàn về truyện ngắn, bút ký trong các bài viết về Nguyễn Minh Châu, Hà Minh Đức, Lê Xuân Soan. Tiểu luận “Nguyễn Minh Châu tư duy về cái đẹp trong truyện ngắn sau năm 1975” là một bài sắc sảo.
Những luận đề, luận điểm, những dẫn chứng anh đưa ra có chất riêng trong bút pháp, đã khiến cho gương mặt văn chương của Nguyễn Minh Châu càng sáng hơn trên diễn đàn văn xuôi Việt Nam thời kỳ đổi mới. Nếu không có cái nhìn tinh xảo trong thế giới quan về nhân vật và sự kiện, giữa cái hữu hình và vô hình của thế giới nghệ thuật, có lẽ không thể có một bài viết như thế.
Đến với nhà nghiên cứu, phê bình Lê Xuân Soan qua tác phẩm “Từ trong bụi phấn” anh đã phát hiện ra vẻ đẹp nhân văn trong tâm hồn của một nhà giáo cả đời say sưa dìu dắt học trò.
Đồng hành cùng những nhà thơ trẻ xứ Thanh, anh luôn luôn chỉ ra những điểm mạnh và những mặt còn hạn chế của mỗi tác giả. Nhận xét chung về thơ Thanh Hóa đầu thế kỷ XXI, anh đã có cái nhìn đa chiều: “Trong xu hướng đổi mới, tôi nhận ra một điều rằng họ đã xác lập nên một giọng điệu ngôn ngữ có yếu tố riêng và lạ. Nhưng không quên chủ động, dấn thân, tìm tòi, sáng tạo để nhìn nhận đánh giá về con người và cuộc sống, kể cả nghịch lý trong xã hội.
Tuy nhiên những tác phẩm thơ dưới dạng phê phán sự vô cảm của con người trước thế giới tự nhiên đang bị tàn phá nghiêm trọng về môi trường thì chưa được chú trọng”. Trịnh Vĩnh Đức nhận xét nhiều bài thơ ca ngợi cái đẹp, cái tốt đôi khi còn dễ dãi. Và những bài thơ chống tham nhũng, tiêu cực, chống cái ác, cái xấu để từ đó khẳng định, tôn vinh cái đẹp, cái tốt hướng người đọc tới Chân, Thiện, Mỹ thì thơ xứ Thanh còn ít.
Xứ Thanh là vùng đất “địa linh nhân kiệt”, độc giả tự hào đã có các nhà Phê bình văn học được định danh như Lã Nguyên (La Khắc Hòa), Đỗ Ngọc Yên, Chu Giang (Nguyễn Văn Lưu), Chu Văn Sơn, Đỗ Ngọc Thống, Nguyễn Thanh Tâm, Lưu Đức Hạnh… thì nay đội ngũ ấy lại có thêm một cây phê bình văn học giàu năng lượng là Thy Lan, Hỏa Diệu Thúy, Lê Xuân Soan, Trần Đàm, Trịnh Vĩnh Đức, đang tiếp cận từng bước theo con đường ấy, dẫu biết rằng đó là con đường còn lắm chông gai. Anh còn hai tác phẩm sắp xuất bản trong thời gian tới là tập Bình thơ và tập Tiểu luận và Phê bình mang tên “Điểm hẹn văn chương”. Hy vọng anh sẽ có nhiều thành công hơn trên lĩnh vực phê bình văn học đầy cực nhọc nhưng rất đáng tự hào này.
Vào những dịp lễ trọng, mọi người thường nghĩ nhiều nhất đến cội nguồn, quê hương, nội tộc, gia đình, cộng đồng,...
Bình luận
