Nghi án “đạo văn” chấn động văn đàn: Ai đang bị xỏ mũi?

Quả bom dư luận phát nổ

Vũ Thị Trang có lẽ là cái tên nổi đình nổi đám trên văn đàn thời gian gần đây. Tiếng tăm đến muộn, sau 2 tháng nữ tiến sĩ trẻ nhận giải thưởng của hai đơn vị danh giá bậc nhất của văn giới Việt. Đó là: giải C của Hội đồng lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật Trung ương (LLPBVHNT TW) và giải Tác giả trẻ của Hội nhà văn Việt Nam (NVVN). 

Thời điểm tiến sĩ Trang nhận hai giải thưởng lớn, văn đàn xôn xao. Hiện giờ, khi cuốn sách vướng vào lùm xùm, cả những người ngoài văn đàn cũng sôi nổi bàn tán. 

Cuốn sách đang tạo một hiệu ứng dư luận lớn. Bức ảnh về được TS Vũ Thị Trang đang tải trên trang cá nhân vào tháng 3/2021.

Nguồn cơn của sự việc tóm tắt như sau:

(Phần này mang tính liệt kê tuần tự sự việc, thuần túy cung cấp thông tin một cách khô khan nhưng đảm bảo súc tích và đầy đủ).

Tiến sĩ Trang là chủ biên đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ. Đề tài đó có 6 thành viên khác tham gia, trong đó tiến sĩ Đỗ Hải Ninh.  (Tên đề tài: Tự truyện và tiểu thuyết Việt Nam sau 1986 nhìn từ phê bình phân tâm học. Đề tài được Học viện Khoa học xã hội, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam nghiệm thu năm 2019). Một phần của đề tài này sau đó xuất hiện trong cuốn sách nhận được hai giải thưởng lớn nêu trên. (Tên cuốn sách: Phê bình phân tâm học - phía của những ám ảnh nghệ thuật, in và nộp lưu chiểu tháng 12/2020). Tháng 11/2021 cuốn sách được giải của Hội đồng LLPBVHNT TW. Đầu tháng 1/2022, sách này tiếp tục nhận giải của Hội NVVN. Sau khi cuốn sách được trao hai giải thưởng, tức là hơn một năm sau khi sách xuất bản, TS Ninh mới tiếp cận cuốn sách và tuyên bố cuốn sách có sử dụng nội dung nghiên cứu của mình. 

Con đường đơn thư bắt đầu.

Ngày 24/1, Học viện Khoa học xã hội (KHXH) nhận được Đơn đề nghị của TS Ninh về vấn đề vi phạm bản quyền trong nghiên cứu khoa học liên quan đến đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ. Ngày 27/1, Học viện KHXH có văn bản trả lời, phần kết luận có hai ý. Thứ nhất, TS Ninh không thực hiện toàn bộ chương 2 mà chỉ thực hiện hai nội dung của chương 2 (2/4 nội dung - PV), căn cứ vào Hợp đồng thuê khoán chuyên môn số 05/HĐ-HVKHXH ngày 3/8/2017 và Biên bản nghiệm thu số 05/NT/HĐ-HVKHXH ngày 16/8/2018. Thứ hai, việc kiến nghị TS Trang vi phạm bản quyền tác giả do sử dụng phần viết của TS Ninh cần phải có minh chứng rõ ràng, xác thực và thực hiện đúng theo các quy định của pháp luật về quyền tác giả. Sau khi nhận được công văn phúc đáp, không hài lòng, ngay sau đó, TS Ninh tiếp tục gửi đơn lần hai. 

Đơn thư lần này, TS Ninh gửi từ cuối tháng 1 tới 6 đơn vị, bao gồm: Viện Hàn lâm KHXH VN, Học viện KHXH, Nhà xuất bản KHXH, Viện Văn học, Hội NVVN và Hội đồng LLPBVHNT TW. Đến ngày 14/3 chưa nhận được trả lời, TS Ninh “tung hê” sự việc lên mạng xã hội. 

Kể từ đây, sóng gió nổi lên.

Báo chí vào cuộc, nghi án “đạo văn” được báo chí đưa ra, cẩn thận cho vào ngoặc kép vì bản thân TS Ninh, trong các công bố của mình, không dùng khái niệm này. Dư luận sục sôi yêu cầu các đơn vị liên quan phải lên tiếng, đặc biệt là Hội đồng LLPBVHNT TW và Hội NVVN. 

Nhưng trên thực tế, hai đơn vị trao giải không có trách nhiệm và thẩm quyền trong việc giải quyết tranh chấp vi phạm bản quyền. Việc của họ là quyết định rút hay giữ nguyên giải thưởng đã trao. Nhưng quyết định này được đưa ra khi và chỉ khi có kết luận cuối cùng của cơ quan có thẩm quyền giải quyết vụ việc. 

Sư nói sư phải, vãi nói vãi hay 

Về hai nhân vật chính của câu chuyện, trong khi một người vẫn đều đặn cập nhật những lập luận của mình trên mạng xã hội và phủ sóng những lập luận đó trên mặt báo thì người còn lại chỉ đăng đàn một vài câu ngắn gọn phủ nhận cáo buộc, và có vẻ, thiếu tính thuyết phục. 

Một tuần trôi qua, sự việc không hề hạ nhiệt khi những vấn đề liên quan được đào xới. Từ sự việc ban đầu là tranh chấp bản quyền giữa hai cá nhân, sự việc được đẩy lên thành “án điểm” của liêm chính học thuật. Và chưa dừng lại ở đó, một cáo buộc đạo văn khác được khơi ra cùng với nghi vấn vi phạm quy chế giải thưởng. 

Quay trở lại thời điểm ngày 14/3, khi thông tin TS Ninh đưa ra gây chấn động văn đàn cho đến nay, Thời báo Văn học Nghệ thuật đã có những trao đổi với cả hai nữ tiến sĩ để đem đến cho độc giả cái nhìn khách quan và đa chiều. Cả hai nhân vật đều đã đồng ý trả lời phỏng vấn. Nhưng khi nhận được câu hỏi thì chỉ có một người phúc đáp. Và người đó là TS Vũ Thị Trang. TS Đỗ Hải Ninh, người khơi mào dư luận và có vẻ muốn thu hút truyền thông, lại không mấy mặn mà.

Có lẽ vì những câu hỏi đó đơn thuần mang tính khai thác thông tin, đào sâu những vấn đề còn đang bỏ ngỏ nên nó bị …bỏ ngỏ. 

Chúng tôi cung cấp hai bộ câu hỏi đã gửi đến cho hai nữ tiến sĩ cho độc giả với hy vọng những người quan tâm đến sự việc cùng suy nghĩ, để không bị xỏ mũi. 

Câu hỏi phỏng vấn TS Đỗ Hải Ninh

1. Như thông tin chị cung cấp, TS Vũ Thị Trang đã đưa công trình tập thể in sách nhưng chỉ đề tên một mình Vũ Thị Trang là tác giả trên bìa sách. Chị có xác định hành vi của TS Trang là xào xáo hay đạo văn?   2. Theo chị, thế nào là đạo văn?  3. Chị khẳng định: “Chương 2 tôi viết trong đề tài Trang đã đổi tên khác, đảo vị trí các đoạn văn và thêm thắt một số đoạn mà không hề xin phép và gửi lại văn bản để tôi xem. Nội dung cơ bản vẫn là những phần tôi đã viết, trong đó có đoạn tôi đã công bố trên Tạp chí Nghiên cứu văn học số 10/2015 và trong bài Trả lời phỏng vấn đăng trên trang Zing News”. Như vậy là chị sử dụng một số đoạn trong bài báo đã được công bố trước đó để đưa vào Chương 2 trong đề tài cấp Bộ?  4. Theo chị, những bài báo này có được coi là cơ sở pháp lý trong việc xác định vi phạm tác quyền không? 5. Trả lời trên báo Tuổi Trẻ, TS Trang khẳng định trước khi in đã gọi điện xin phép chị và 4 thành viên còn lại và được sự đồng ý. Có đúng thế không, thưa TS?  6. 4 thành viên còn lại của hội đồng có quan điểm thế nào về động thái của chị?  7. Được biết, sau khi phát hiện sự việc, chị đã điện thoại cho TS Trang để hỏi và yêu cầu TS Trang đính chính. Diễn biến của sự việc đó thế nào?  8. Đồng nghiệp phản hồi thế nào về động thái của chị?  9. Xin chị cung cấp thông tin về tiến độ các đơn đề nghị mà chị đã gửi đi?  10. Theo chị, đơn vị nào phải chịu trách nhiệm chính? 11.Mục đích của chị trong sự việc này là gì?  12.Chị sẽ theo đuổi sự việc đến mức độ nào? 

Bộ câu hỏi này gửi đi ngày 17/3, và như đã nói ở trên, TS Ninh không hồi đáp, mặc dù trước đó nữ tiến sĩ đã đồng ý trả lời phỏng vấn. Trong khi đó, ngày 18/3, TS Ninh tiếp tục cập nhật thông tin trên trang cá nhân. 

Cùng ngày 17/3, chúng tôi gửi bộ câu hỏi khác tới TS Vũ Thị Trang. Vị tiến sĩ này trước đó từ chối nhưng sau khi được thuyết phục để có phát ngôn chính thức, đã phản biện lại những lập luận của TS Ninh bằng cách trả lời những câu hỏi mang tính chất vấn như sau: 

Câu hỏi phỏng vấn TS Vũ Thị Trang 

1. Thưa TS Vũ Thị Trang, dư luận đang rất quan tâm đến sự việc gần đây TS Đỗ Hải Ninh đăng tải thông tin tấn công chị. Cụ thể, TS Ninh khẳng định: “Sau khi nghiệm thu đề tài, Vũ Thị Trang đã đưa công trình tập thể này in tại Nhà xuất bản Khoa học xã hội với tên sách là “Phê bình phân tâm học: Phía của những ám ảnh nghệ thuật” nhưng chỉ đề tên một mình Vũ Thị Trang là tác giả trên bìa sách”. Xin TS cho biết ý kiến của mình về nhận định này?

2. TS Ninh cũng cho biết: “Trang đã sao chép các đoạn tôi viết đưa vào sách với khoảng hơn 40 đoạn, tương đương hơn 11.700 chữ, chiếm khoảng hơn 60% của Phần III trong sách “Phê bình phân tâm học phía của những ám ảnh nghệ thuật”. Quan điểm của chị thế nào, thưa TS? 3. Để củng cố cho lời cáo buộc của mình, TS Ninh đã đăng tải những bức ảnh chụp lại một số phần trong sách của chị so sánh với các đoạn văn mà TS Ninh khẳng định là đã công bố trước đó. Khi nhìn vào phần đánh dấu so sánh hai văn bản, tôi nhận thấy có sự giống nhau, chị có ý kiến gì về sự trùng lặp này?  4. Một lập luận khác mà TS đưa ra là email trao đổi giữa hai người. “Trang đã gửi email nhờ tôi viết phần này (của đề tài nghiên cứu khoa học - PV) và khẳng định là xong đề tài sẽ in một cuốn chuyên khảo “phần ai viết thực chất vẫn để đúng tên người ấy”. Điều này truyền tải thông điệp rằng chị đã có ý định ra sách chung. Diễn tiến sau đó thế nào, thưa TS? 

5. TS Ninh nhắc đến sự việc mình không được tặng sách và những người cùng phòng, đồng nghiệp của chị cũng không được tặng sách. Thậm chí, “không còn sách để tặng những người quan trọng nhất”. Và TS Ninh kết luận: “Về sau tôi mới phát hiện ra là Trang không muốn tôi tiếp cận sách nên mới nói với tôi là hết sách rồi, tôi cũng không tìm sách được ở đâu” (trả lời trên tờ Người Đưa Tin). Chị giải thích thế nào về chuyện này? 

6. Như chị khẳng định, cuốn sách Phê bình phân tâm học - Phía của những ám ảnh nghệ thuật là sản phẩm cá nhân. Chị cắt phần chị viết trong đề tài cấp bộ cộng với luận án tiến sĩ của chị để đứng tên riêng. “Phần chị viết trong đề tài cấp bộ" được hiểu như thế nào? Đó là những phần chị viết độc lập hay cả những phần chị sửa, biên tập trên phần của các thành viên tham gia đề tài do chị chủ biên?  7. Xin chị cung cấp văn bản trả lời của Học viện Khoa học xã hội về đơn của TS Đỗ Hải Ninh?  8. Theo chị, thế nào là đạo văn?  9. Có thông tin gì chị muốn cung cấp thêm để làm sáng tỏ sự việc không?

Thời báo Văn học nghệ thuật đã có trong tay bài trả lời phỏng vấn độc quyền TS Vũ Thị Trang. Bài phỏng vấn cung cấp nhiều thông tin bất ngờ, xấp xỉ 2500 chữ. Tuy nhiên, nữ tiến sĩ trẻ không trả lời câu hỏi số 8. 

Update: Bài phỏng vấn độc quyền TS Vũ Thị Trang 

None