Xây dựng hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam: “Ngọc càng mài càng sáng, vàng càng luyện càng trong”

Hội thảo do Ban Tuyên giáo Trung ương chủ trì, phối hợp với Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Hội đồng Lý luận Trung ương, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam tổ chức.

Toàn cảnh Hội thảo

Hội thảo là sự kiện quan trọng nhằm nhìn lại kết quả 1 năm thực hiện Kết luận của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng tổ chức ngày 24/11/2021.

Tham dự hội thảo có gần 500 đại biểu gồm các nhà khoa học, chuyên gia, nhà quản lý văn hóa, Thường trực một số Tỉnh ủy, Thành ủy trực thuộc Trung ương, lãnh đạo một số cơ quan báo chí, truyền thông và Văn phòng UNESCO tại Việt Nam… Trong đó trực tiếp tại Hà Nội với khoảng 250 đại biểu, hai điểm cầu trực tuyến tại Thành phố Hồ Chí Minh với khoảng 150 đại biểu và Thừa Thiên - Huế với khoảng 100 đại biểu.

Phân tích, làm rõ các hệ giá trị

Phát biểu định hướng hội thảo, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương Nguyễn Trọng Nghĩa nêu rõ Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XIII đã nhấn mạnh một trong những quan điểm chỉ đạo cốt lõi và xuyên suốt là "Khơi dậy mạnh mẽ tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc và khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc. Phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị, của nền văn hóa và con người Việt Nam... kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại; phát huy tối đa nội lực, tranh thủ ngoại lực, trong đó nguồn lực nội sinh, nhất là nguồn lực con người là quan trọng nhất".

Để thực hiện quan điểm đó, Đại hội XIII xác định một trong các nhiệm vụ trọng yếu là xây dựng và phát huy giá trị văn hóa, sức mạnh con người Việt Nam. Trong đó việc “Tập trung nghiên cứu, xác định và triển khai xây dựng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa và chuẩn mực con người gắn với giữ gìn, phát triển hệ giá trị gia đình Việt Nam trong thời kỳ mới” có vai trò đặc biệt quan trọng.

Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương Nguyễn Trọng Nghĩa phát biểu khai mạc Hội thảo 

Triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, cách đây đúng 1 năm, ngày 24/11/2021 tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nhấn mạnh: “Phát triển văn hóa là một trong những vấn đề trọng tâm, một nội dung nổi bật trong Văn kiện Đại hội XIII của Đảng... Để tiếp tục xây dựng, giữ gìn, chấn hưng và phát triển nền văn hóa của dân tộc, chúng ta cần tập trung thực hiện thật tốt một số nhiệm vụ trọng tâm."

Trong 6 nhiệm vụ trọng tâm, ở nhiệm vụ trọng tâm thứ 2, Tổng Bí thư định hướng: “Xây dựng con người Việt Nam thời kỳ đổi mới, phát triển, hội nhập với những giá trị chuẩn mực phù hợp, gắn với giữ gìn, phát huy giá trị gia đình Việt Nam, hệ giá trị văn hóa, giá trị của quốc gia - dân tộc; kết hợp nhuần nhuyễn những giá trị truyền thống với giá trị thời đại: Yêu nước, đoàn kết, tự cường, nghĩa tình, trung thực, trách nhiệm, kỷ cương, sáng tạo. Những giá trị ấy được nuôi dưỡng bởi văn hóa gia đình Việt Nam với những giá trị cốt lõi: Ấm no, hạnh phúc, tiến bộ, văn minh; được bồi đắp, phát triển bởi nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc với hệ giá trị: Dân tộc, dân chủ, nhân văn, khoa học; trên nền tảng của hệ giá trị quốc gia và cũng là mục tiêu phấn đấu cao cả của dân tộc ta: Hòa bình, thống nhất, độc lập, dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, hạnh phúc".

Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương cho biết tại hội thảo, các đại biểu sẽ phân tích, làm rõ các hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị gia đình, hệ giá trị và chuẩn mực con người Việt Nam và mối quan hệ biện chứng giữa các hệ giá trị đó.

Ban chỉ đạo Hội thảo 

Trên cơ sở đó, Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương Nguyễn Trọng Nghĩa đề nghị hội thảo tập trung thảo luận các nội dung như tính cấp thiết và những yêu cầu đặt ra đối với việc tập trung nghiên cứu, xây dựng và triển khai thực hiện các hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam trong thời kỳ mới; xác định cơ sở lý luận, phương pháp luận và nội dung các hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam trong thời kỳ mới; phân tích mối quan hệ biện chứng giữa các hệ giá trị.

Đồng thời làm rõ nội dung, đặc điểm và những ảnh hưởng của các yếu tố quốc tế và quốc gia đến việc xây dựng các hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam trong thời kỳ mới; vai trò của các chủ thể xây dựng các hệ giá trị.

Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương Nguyễn Trọng Nghĩa mong muốn hội thảo sẽ góp phần tạo nên sự thống nhất, đồng thuận để có thể đề xuất cho Đảng và Nhà nước những cơ sở lý luận và thực tiễn giữ gìn, phát huy, xây dựng và phát triển các hệ giá trị Việt Nam; góp phần xây dựng và phát huy giá trị văn hóa, sức mạnh con người Việt Nam, phát triển đất nước nhanh và bền vững, hoàn thành các nhiệm vụ mà Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XIII đã đề ra.

Ngay sau phiên khai mạc, hội thảo bước vào phiên thảo luận thứ nhất với chủ đề “Hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam trong thời kỳ mới". GS.TS Tạ Ngọc Tấn, Phó Chủ tịch Thường trực Hội đồng Lý luận Trung ương, chủ trì và điều hành phiên thảo luận.

Khoảng cách lớn giữa nghiên cứu và triển khai các hệ giá trị trong thực tiễn

Tại phiên thảo luận thứ nhất, GS.TS. Đinh Xuân Dũng - Nguyên Phó Chủ tịch chuyên trách Hội đồng Lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật Trung ương đánh giá: Kết quả nghiên cứu về hệ giá trị con người Việt Nam, gia đình Việt Nam rất đáng quý, nhiều đề xuất có sự tổng kết thực tiễn, song chưa có sự thống nhất về các giá trị cụ thể, vì vậy, mới chỉ dừng lại ở công bố các kết quả đó trên sách, báo, tạp chí… mà chưa hề được công nhận, đồng thuận để tạo sự tự giác thực hiện trong xã hội. Còn một khoảng cách quá lớn giữa nghiên cứu và triển khai trong thực tiễn.

GS.TS. Đinh Xuân Dũng phát biểu tham luận. Ảnh Phạm Hằng 

 “Việc xây dựng các chuẩn mực cụ thể cho từng đối tượng trở thành phong trào khá sôi nổi, đến tận làng, bản (hương ước văn hóa), song hiệu quả thực sự còn rất hạn chế. Đó là những vấn đề cần giải quyết trong thời gian tới. Vì vậy, các hội thảo, thảo luận, làm việc nhóm dân chủ và có mục tiêu, định hướng là rất cần thiết”, GS.TS. Đinh Xuân Dũng nhấn mạnh.

Để làm được các công việc trên, GS.TS. Đinh Xuân Dũng kiến nghị cần có một bộ phận chỉ đạo và điều hành theo một dự án, một kế hoạch có thời hạn và có một nhóm các nhà khoa học, chuyên gia trên lĩnh vực này với chức năng như một Trung tâm nghiên cứu và tổ chức nghiên cứu các giá trị văn hóa Việt Nam.

Nguyên Phó Chủ tịch chuyên trách Hội đồng Lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật Trung ương dẫn chứng, theo kinh nghiệm của một số quốc gia ở châu Á, châu Âu, các kết quả nghiên cứu về giá trị quốc gia, giá trị con người, ở các mức độ khác nhau, đều được cơ quan có thẩm quyền thảo luận và thông qua, trở thành một văn bản có tính định hướng giúp mọi người và toàn xã hội tự nguyện, tự giác thực hiện. Đó là một nhân tố quan trọng tạo nên một xã hội dân chủ, kỷ cương và văn hóa cao.

Xác lập, khơi dậy và phát huy các hệ giá trị con người

Nhấn mạnh vai trò của các hệ giá trị Việt Nam nói chung và hệ giá trị con người nói riêng “là một trong những nguồn lực nhân văn vĩ đại của quốc gia - dân tộc, là nguồn lực nội sinh đặc biệt”, “như là những viên ngọc, thỏi vàng quý giá, “ngọc càng mài càng sáng, vàng càng luyện càng trong”, PGS.TS Lương Đình Hải (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam) cho rằng: Các nguồn lực hệ giá trị nói chung, đặc biệt, nguồn lực hệ giá trị con người nếu không sử dụng, không khai thác, không khơi dậy và phát huy, nó sẽ không những không phát triển mà còn dần lu mờ, tàn lụi, suy giảm và mất dần vai trò, sức mạnh.

“Đặc biệt, trong hiện thực nếu các hệ giá trị nói chung, hệ giá trị con người nói riêng bị biến động, lệch chuẩn, rối loạn thì xã hội đương nhiên là mất phương hướng, suy giảm niềm tin, bất ổn, rối ren”.

PGS.TS Lương Đình Hải phát biểu tham luận. Ảnh Phạm Hằng 

Vì vậy, PGS.TS Lương Đình Hải chỉ ra rằng động lực, nội dung cốt lõi của xây dựng và phát triển con người trong giai đoạn hiện nay chính là xác lập, khơi dậy và phát huy các hệ giá trị con người, gia đình, cộng đồng, văn hóa, quốc gia trong mỗi con người, mỗi chủ thể xã hội khác nhau. Sự nghiệp xây dựng, phát triển bền vững đất nước không thể thành công nếu không có những con người, và nhân lực tương ứng.

“Sẽ là sai lầm nếu chỉ nhấn mạnh vào khía cạnh kỹ thuật, công nghệ mà xem nhẹ khía cạnh con người, nhân lực, hệ giá trị. Nghị quyết chuyên đề về xây dựng và phát triển con người trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2045 là rất cần thiết, rất quan trọng, rất có ý nghĩa, cần được ra đời sớm, định hướng cho tất cả các quá trình chuyển đổi, từ công nghiệp hóa, hiện đại hóa”, xây dựng con người và đột phá nguồn nhân lực, phát triển kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế hiện nay”, PGS.TS Lương Đình Hải nhấn mạnh.

Thách thức đối với việc xây dựng gia đình Việt Nam tiến bộ

Tại Hội thảo, GS.TS. Nguyễn Hữu Minh - nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Gia đình và Giới đề cập đến những thách thức đối với việc xây dựng gia đình Việt Nam tiến bộ, từ đó gợi mở cách đối mặt và giải quyết các vấn đề đó.

GS.TS Nguyễn Hữu Minh nhắc đến mối quan hệ vợ chồng nhưng ở góc độ những thách thức. Trong đó, một vấn đề quan trọng thể hiện sự bình đẳng giữa vợ và chồng là quyền quyết định trong gia đình do người chồng giữ vai trò quyết định vẫn là một thứ chuẩn mực ít thay đổi. Bạo lực của người chồng đối với vợ cũng còn rất nghiêm trọng ở Việt Nam. Gắn với tình trạng bạo lực gia đình là vấn đề ly hôn. Hậu quả lớn của các cuộc ly hôn chính là sự phát triển thiếu toàn diện của con cái cũng như sự thiếu tôn trọng của con cái đối với cha mẹ sau này.

Về sự quan tâm và tôn trọng con cái, GS.TS Nguyễn Hữu Minh chia sẻ thông tin từ thực tế nghiên cứu cho thấy, trong bối cảnh kinh tế - xã hội hiện nay, một bộ phận các bậc cha mẹ không có điều kiện quan tâm đầy đủ đến con cái. Trong hai thập niên qua đã nảy sinh một hiện tượng mới trong quá trình phát triển ở Việt Nam đó là "sự phân ly gia đình" do quá trình di cư nội địa và quốc tế diễn ra một cách mạnh mẽ, với hàng triệu người hàng năm. Điều này dẫn đến tình trạng ở nhiều làng, xã chỉ còn lại ông bà già và trẻ nhỏ, tạo ra những khó khăn cho hệ thống chăm sóc người cao tuổi và trẻ em.

GS.TS Nguyễn Hữu Minh phát biểu tham luận. Ảnh Phạm Hằng 

Một thách thức nữa đối với việc xây dựng gia đình Việt Nam tiến bộ mà GS.TS Nguyễn Hữu Minh đề cập là sự hoà thuận và chia sẻ giữa anh chị em ruột đã trưởng thành. Nhiều người còn giữ quan điểm "anh em kiến giả nhất phận", thiếu quan tâm đến những anh chị em của mình. Đặc biệt, thừa kế tài sản từ bố mẹ vẫn là một trong những vấn đề nhạy cảm, dễ gây ra xung đột trong quan hệ anh chị em ruột hiện nay.

Từ những cảnh báo mặt trái, thách thức, GS.TS Nguyễn Hữu Minh đã gợi mở một số vấn đề cần quan tâm để đạt được mục tiêu xây dựng gia đình Việt Nam tiến bộ trong giai đoạn tới.

Trước tiên, GS.TS Nguyễn Hữu Minh khẳng định, cần nhận thức đầy đủ hơn vai trò quan trọng của gia đình đối với sự phát triển xã hội nói chung, từ đó chú ý một cách toàn diện khía cạnh gia đình trong các chính sách kinh tế-xã hội. Các chính sách kinh tế-xã hội cần phải tính tới những tác động đối với đời sống gia đình nói chung.

Đồng thời, nâng cao nhận thức về bình đẳng giới, tạo thuận lợi cho người vợ và người chồng có cơ hội ngang nhau tham gia vào các hoạt động kinh tế và có vai trò bình đẳng trong các quyết định gia đình. Quan tâm hơn đến các mối quan hệ tâm lý-tình cảm của vợ chồng, đặc biệt trong bối cảnh của tình trạng phân ly gia đình hiện nay.

Theo GS.TS Nguyễn Hữu Minh, cần quan tâm củng cố chức năng giáo dục của gia đình, xây dựng mối quan hệ mới giữa cha mẹ và con cái trên cơ sở tiếp thu những giá trị nhân văn mới và kế thừa những giá trị tốt đẹp của gia đình Việt Nam truyền thống. Tăng cường giáo dục, tạo dựng quan niệm bình đẳng giữa con trai và con gái trong trách nhiệm chăm sóc cha mẹ già. Có các hình thức thích hợp nâng cao kiến thức và kỹ năng của cha mẹ trong việc giáo dục con cái nhằm hạn chế tiến tới xóa bỏ các hành vi bạo lực của cha mẹ đối với trẻ em.

“Cần thiết phải có những giải pháp triệt để hơn nhằm thay đổi nhận thức xã hội về bạo lực gia đình, tăng cường công tác bảo vệ và giúp đỡ nạn nhân... Đặc biệt, cần xây dựng hệ tiêu chí thống nhất và cụ thể hoá các mục tiêu xây dựng gia đình của Đảng, tạo thuận lợi cho quá trình tuyên truyền và triển khai thực tế các kế hoạch hành động xây dựng gia đình Việt Nam tiến bộ”, GS.TS Nguyễn Hữu Minh nhấn mạnh.

Phạm Hằng

Thu nhặt những “viên ngọc“ để hoàn thiện 4 hệ giá trị của Việt Nam

Sáng 22/11, Ban Tuyên giáo Trung ương tổ chức cuộc gặp gỡ báo chí thông tin về Hội thảo quốc gia: “Hệ giá trị quốc gia,...