Từ đống sách của bà “đồng nát” nghĩ về sự đọc

Một lần, tôi thấy trong gánh hàng của bà “đồng nát” đỗ ở trước cửa nhà mình có nhiều sách mới. Tôi có ý xem, nếu có cuốn nào đọc được sẽ mua, bà bán lại rất rẻ vì bà mua của người ta theo cân với giá 3000đ/kg chứ không theo giá từng cuốn. Tôi thấy có nhiều cuốn của các tác giả nổi tiếng, bản thân tôi có quen. Tiểu thuyết có, thơ có và cả những sách nghiên cứu, khảo luận. Tác giả sách ghi, ký tặng người nhận những dòng chữ rất trân trọng. Sách mới vừa “ra lò”, vẫn còn mùi giấy, mực in, chưa có một vết sờn, nhàu nào, chứng tỏ chưa có ai đọc. Vậy có nghĩa là người được tặng thậm chí còn không để ý sách có nội dung gì đã bán luôn. Trong số những người được tặng, có vài người là văn nghệ sỹ, cũng là những tác giả, tôi có quen.

Sau đó, có dịp gặp họ, tôi kể lại sự việc trên. Họ trả lời: “Thì ông tính, họ viết nhiều lắm, ra cuốn nào là tặng tôi liền. Thì giờ đâu mà đọc. Ngay sách của tôi cần đọc lại mà không có thời gian nữa là”. Vì biết tác giả những cuốn sách đó là người từng có những sáng tác hay nên đã nói với người bạn kia: “Cuốn tiểu thuyết... được lắm đấy. Tôi đã mua lại để đọc. Rẻ quá. Bà ta chỉ lấy tôi 10 nghìn đồng”…

Lúc mua tôi hỏi bà “đồng nát”: “Bà mua những sách này rồi lại bán đi đâu hay dùng vào việc gì?”. Bà trả lời: “Gặp ai mua như anh thì tôi bán. Nhưng ít lắm. Chủ yếu tôi bán lại cũng theo cân để người ta tái chế gì đó. Tôi bán hơn giá mua một chút để có lãi”. 

Như vậy là có rất nhiều cuốn sách mới in ra, chưa được bất cứ một ai đọc qua đã lại trở về chỗ tái chế. Không có chút giá trị phục vụ nào mà lại rất lãng phí.

Ảnh minh họa

Từ sự việc trên, tôi cứ suy nghĩ mãi và thấy chạnh buồn. Đang có một hiện trạng khá phổ biến: Nhiều người trong giới cầm bút không có thói quen đọc (xem, nghe) tác phẩm của nhau.

Số người này chỉ chú tâm đến việc cho tác phẩm của mình ra đời, muốn nhiều người thưởng thức (bằng việc tặng lan tràn) mà rất ngại đọc của đồng nghiệp, kể cả những tác phẩm biết rõ là có chất lượng. Họ cũng lao đi tìm kiếm những tác phẩm đang “hot”, đang được đám đông người đổ xô tìm kiếm. Lúc này, họ như mọi công chúng bình thường mà quên hẳn mình đang là một người cầm bút, hàng ngày cũng trăn trở sáng tạo.

Lâu lâu cũng xuất hiện một tập thơ, một cuốn tiểu thuyết khá. Tuy chưa phải là đỉnh nhưng đích thị là một tác phẩm được người viết dày công tìm tòi, lao động nghệ thuật nghiêm túc, rất đáng đọc. Nhưng tôi hỏi nhiều người cầm bút thì biết họ đều chưa đọc, thậm chí chưa biết có tác phẩm đó hiện diện trong đời sống văn nghệ. Những người này hầu như chỉ biết tác phẩm của mình, say sưa nhấm nháp mình quá lâu, còn thì không để ý đến sáng tác của bất cứ ai, kể cả những tài năng lỗi lạc bậc thầy với những tác phẩm được coi là kinh điển.

Nhớ lại một số bậc tiền bối trong lĩnh vực văn chương, họ chẳng những họ tài giỏi, uyên thâm, có “phông” văn hoá sâu, rộng mà còn nêu một tấm gương để các lớp đi sau noi theo, học tập về sự cần cù, chịu khó đọc người khác. Có thể nói họ là người tìm đến thiên kinh vạn quyển, có khối kiến thức sách vở đồ sộ. Một trong những người tiêu biểu cho điều này là nhà thơ Xuân Diệu. Tư cách đầu tiên của ông đương nhiên là một nhà thơ với hàng trăm bài thơ tình luôn mê đắm, hối hả, cuống quýt, cuồng nhiệt. Tư cách thứ hai là một nhà nghiên cứu, phê bình, lý luận. Ở tư cách này, ông đã có sự kỳ công trong việc đọc sách. Các tác giả từ cổ trí kim, từ Đông sang Tây ông đều tinh thông.

Tôi từng được nghe ông nói chuyện về các nhà thơ lãng mạn của Pháp như Sateaubrian, Verlaine, Lamartine, Rimbo, về những nhà văn hiện thực ở Pháp thế kỷ XIX là Balzak, Stangdale, Baudelaire. Rồi lại nghe ông nói về thơ Đường của Đỗ Phủ, Lý Bạch, Bạch Cư Dị. Nói về thơ mới của Việt Nam giai đoạn 1930 -1945, ông thuộc vanh vách nhiều câu thơ của các nhà thơ lãng mạn khác như Huy Cận, Chế Lan Viên, Hàn Mặc Tử, Lưu Trọng Lư... Chứng tỏ ông phải đọc rất kỹ và nhiều lần thơ của họ nên mới có thể thuộc được như vậy. Ông cũng là người rất quan tâm đến lớp làm thơ trẻ thuộc thế hệ em, con. Có gương mặt nào mới xuất hiện, đáng chú ý, ông đều biết và bỏ thời gian đọc họ.

Tôi nhớ cách đây khá lâu, khi ấy, Lưu Quang Vũ chưa viết kịch, chưa nổi tiếng mà mới làm thơ, Xuân Diệu đã biết cậu con trai nhà thơ Lưu Quang Thuận làm nhiều thơ. Trong một lần nghe ông nói chuyện, ông nói là mới đọc thơ của một anh chàng trẻ tuổi. Thơ anh ta rất khá, sau này sẽ trở thành một tên tuổi. Đúng như vậy, về sau, Lưu Quang Vũ đã nổi tiếng ở cả hai lĩnh vực thơ và kịch. Một lần khác, tôi nghe ông nói về một tập thơ có tên Sức mới vừa xuất bản.

Nhà văn Tô Hoài và nhà thơ Xuân Diệu là hai trong số tấm gương để các lớp đi sau noi theo, học tập về sự cần cù, chịu khó đọc người khác.

Đó là những năm đầu thập niên 60 của thế kỷ trước. Tập này in những bài thơ của những tác giả trẻ, mới chập chững làm thơ. Về sau, nhiều người trong số đó trở thành những nhà thơ nổi tiếng. Tôi nghĩ một nhà thơ lớn, tên tuổi lừng lẫy trên thi đàn mà để ý đọc một tập thơ như vậy thì quả là đáng trân trọng. Vậy mà nhiều người chẳng có sự nghiệp gì đáng nói lại không đọc người khác, không biết đến những tài năng khác, những tác phẩm rất nổi tiếng trên văn đàn dễ khiến họ lạc hậu với tình hình văn chương chung.

Tô Hoài cũng là nhà văn chịu khó đọc của người khác. Nói chuyện với ông, bạn sẽ thấy chẳng những ông am hiểu tường tận mọi tác giả cùng thời mà còn biết rõ, nắm bắt được nhiều tác phẩm của các tác giả lớp trẻ, kế tiếp. Ông nói quan điểm của mình là đọc cái hay của người khác để học tập, không bỏ qua cả những cái dở để rút kinh nghiệm cho bản thân. Còn đọc đám trẻ để hấp thụ cái tươi trẻ, sức thanh xuân của họ kẻo mình sẽ bị cằn cỗi, lão hoá theo thời gian. Quả là rất chí lý. Chắc nhiều người cũng biết như vậy nhưng đã không có được động lực để vượt qua sự lười biếng của mình. Không chỉ lười biếng mà những người không chịu đọc người khác còn thể hiện sự chủ quan, coi thường những sáng tạo không phải của mình, không biết đến những giá trị của người khác tạo nên.

Lẽ ra việc tặng sách là một hành vi đẹp, rất văn hoá nhưng trước tình trạng phổ biến là nhiều người không ngó ngàng tác phẩm của người khác mà hành vi này bỗng trở nên kém duyên. Người ngoại đạo văn chương không đọc còn có phần thông cảm được do họ có quá nhiều sự lựa chọn trong việc giải trí. Nhưng người sáng tác mà cũng không đọc của nhau, sẵn sàng phớt lờ những tác phẩm thực sự có chất lượng cao thì quả là đáng tiếc. Đó chính là một trong những nguyên nhân khiến văn đàn không thực sự khởi sắc và sôi động, hạn chế tới việc xuất hiện nhiều tác phẩm có giá trị.

Nguyễn Đình San

Nhà thơ thương binh viết về thương binh liệt sĩ Trường hợp Hoàng Cát

Sau nhiều năm lâm bệnh ung thư, khi thì qua, khi thì nặng trở lại, nhà thơ thương binh Hoàng Cát đã về cõi vĩnh hằng vào...