Lồng tiếng trong phim truyền hình

Do những khó khăn, hạn chế về điều kiện kỹ thuật, phim truyền hình của ta hiện nay không thể thu trực tiếp tiếng nói của diễn viên trong lúc đóng phim, mà buộc phải lồng tiếng lại sau khi quay. Phim “Gió qua miền sáng tối” thu trực tiếp tiếng diễn viên đóng tại nơi quay là trường hợp hy hữu.

Ảnh minh họa

Có 2 cách làm. Cách thứ nhất là sử dụng tiếng nói của chính diễn viên đóng phim (mời họ lồng tiếng lại). Cách thứ hai là mời người khác đảm đương việc này.

Hiện nay, tình hình phổ biến hơn là cách làm thứ hai: Người A diễn xuất trên màn ảnh nhưng giọng nói lại của người B. Rất ít khi diễn viên được lồng tiếng nói của mình. Lý do dẫn tới việc “bất đắc dĩ” này có thể có nhiều: Diễn viên có khả năng diễn xuất nhưng giọng nói không đạt yêu cầu về đài từ, âm sắc, chất giọng, khả năng biểu cảm qua giọng nói. Cũng có thể có lý do “tế nhị” khác: Việc lồng tiếng đã có ê-kíp riêng, chuyên “làm ăn” rồi, xin diễn viên đóng phim không làm nữa.

Cách làm phổ biến hiện nay có mặt tốt là “chuyên nghiệp hóa”, khắc phục được tình trạng nhiều diễn viên diễn xuất được nhưng giọng nói không đạt yêu cầu như đã nói, song lại để lộ nhiều hạn chế, thậm chí, phản nghệ thuật, với những biểu hiện như sau:  Người xem nhận ra nhiều giọng nói quá quen thuộc, “tuần chay nào cũng có nước mắt”, lồng cho đủ các loại nhân vật: Già, trẻ, chính diện, phản diện, tích cực, tiêu cực…

Nhiều khi người xem bắt gặp không ít chuyện khôi hài: Vừa ở kênh A, giọng diễn viên X vào vai một nhân vật chính diện, đáng quý trọng, thì ngay sau đó ở kênh B (hoặc cùng một lúc, do người xem đổi kênh) cũng giọng ấy lại lồng cho một vai phản diện, đểu cáng hoặc một tên lưu manh, bặm trợn. Do tình hình hiện nay là diễn viên lồng tiếng thạo “nghề” có hạn, dường như quanh đi quẩn lại ước chừng chỉ vài chục người cả nam lẫn nữ mà họ phải lồng tiếng cho rất nhiều nhân vật, ở rất nhiều phim. Người ta nói rằng những diễn viên chuyên lồng tiếng này thu nhập có khi còn hơn cả diễn viên đóng phim.

Không có thời gian đọc kỹ kịch bản, nghiên cứu kỹ tính cách, tâm lý nhân vật để lựa chọn cách nói cho phù hợp, lại chỉ bó hẹp trong số lượng người lồng tiếng ít ỏi như đã nói nên tình trạng “đầu Ngô mình Sở” ắt phải xảy ra. Giọng nói mảnh mai, hời hợt, thiếu chiều sâu, nghe rất tầm thường đã được lồng cho nhân vật có nội tâm sâu sắc, trí tuệ thông thái, và ngược lại, giọng ấm áp, truyền cảm lại có khi phải lồng cho nhân vật tầm phào, nông cạn. Có khi nhân vật đã nhiều tuổi (tới 70 - 80) nhưng được lồng bởi giọng của người trẻ và ngược lại, nghe rất phản cảm. Lại có khi tính cách nhân vật  khác xa với giọng của người lồng tiếng (ví như nhân vật rất tình cảm, có chiều sâu nội tâm, có tính cách đa dạng, phong phú nhưng giọng nói của người lồng thì khô khốc, hời hợt, đơn giản).

Với những diễn viên không có được giọng nói tốt, chuẩn thì việc sử dụng giọng người khác lồng là cần thiết đã đành. Ngay cả những diễn viên có giọng nói hay, ai cũng công nhận, rất phù hợp với nhân vật họ sắm cũng không được lồng lại cho mình mà vẫn bị người khác có giọng nói không thể hiệu quả bằng họ thay thế. Trường hợp nghệ sĩ Đào Mộng Long với nhân vật Bạ Kinh trong phim “Vĩ tuyến 17 ngày và đêm” là một ví dụ cho trường hợp này.

Ông là diễn viên kịch nói nổi tiếng ai cũng biết, và có nghệ thuật xử lý giọng nói rất “siêu” ai cũng công nhận. Với bất cứ nhân vật có tính cách như thế nào, ông cũng tìm được cách nói rất phù hợp, hiệu quả. Vậy mà người ta đã để giọng nói người khác - một  diễn viên vô danh, bất tài - lồng tiếng thay ông, đến mức sau đó ông đã phải lên tiếng: “Nếu biết người khác lồng tiếng thay, mình đã không nhận lời đóng vai này”.

Nhiều cố nghệ sĩ như Trọng Khôi, Thế Anh, Đoàn Dũng, Phương Thanh, Anh Tú... có giọng nói hay, đài từ tốt. Tôi từng xem họ diễn nhiều trên sân khấu và nói ngoài đời. Vậy mà khi xem họ đóng phim, vẫn thấy nhiều khi là người khác lồng tiếng vai họ sắm, mà người lồng thay có giọng nói không thể hay bằng họ. Có lần tôi hỏi một đạo diễn phim truyền hình về việc này. Họ trả lời: “Thôi thì mỗi người hưởng một chút. Có chút lộc cùng hưởng. Diễn viên lên hình đã có cát-xê đóng phim. Chút tiền cho diễn viên lồng tiếng nên nhường lại cho người không có vinh quang được nổi tiếng”. Trả lời như vậy quả là không còn gì để nói. Nghệ thuật nhiều khi buộc phải hy sinh cho những thứ nằm ngoài nghệ thuật là như thế.

Nhiều diễn viên nổi tiếng vừa diễn xuất giỏi, vừa có giọng nói tốt đã buộc phải chấp nhận việc người khác lồng tiếng cho vai diễn của mình. Vậy nên đã dẫn tới tình trạng không ít phim, nhân vật người Bắc nhưng lại sử dụng giọng miền Nam để lồng và ngược lại khá tùy tiện trong khi nội dung kịch bản không yêu cầu. Lý do của những tình trạng trên xem ra cũng chỉ là chuyện “tế nhị” muôn thuở, xưa như… trái đất!

Đó là lắm khi nghệ thuật bị đẩy xuống hàng thứ yếu để nhường chỗ cho những thứ khác như các mối quan hệ, quen biết, cánh hẩu... Không phải là đạo diễn không biết đến chất lượng cuối cùng. Nhưng họ buộc phải chấp nhận để đạt được những điều khác cần hơn. Cứ tưởng cung cách lồng tiếng như hiện nay là “chuyên nghiệp” nhưng thực chất lại rất tùy tiện, đại khái, rất “nghiệp dư” vì đã làm giảm sút giá trị nghệ thuật của phim.

Không ít diễn viên tên tuổi sẽ chẳng bao giờ được công chúng biết giọng nói của mình nếu không lên truyền hình giao lưu hoặc trả lời phỏng vấn. Lại cũng không ít nghệ sĩ bị “oan” với lời nhận xét của người xem: “Ôi, nghệ sĩ tài ba thế mà có giọng nói chán quá, nghe mất cảm tình”. Người xem nào biết chuyện như đã nói ở trên mới hiểu và thông cảm được nỗi bực mình của những diễn viên có giọng nói hay nhưng không được đạo diễn để họ lồng tiếng cho chính vai của mình.

Cũng bởi vì kể cả đạo diễn có tài, lao động nghệ thuật nghiêm túc nhưng việc lồng tiếng (thậm chí cả tìm diễn viên) đã khoán trắng cho các trợ lý và sự nể nang, cốt cho được việc nhanh đã dẫn tới nhiều hệ lụy, làm sụt giảm giá trị bộ phim mà khâu lồng tiếng là điều cần nói vậy.

Thôn Ca

Nhạc cho phim truyền hình hiện nay

Hiện nay, dư luận rộng rãi đều chung nhận định: Chất lượng nghệ thuật phim truyền hình (phim truyện) giảm sút, không...